Historia
Historia wałbrzyskich szachów
Do roku 1945
Jak podaje kronika z 1925r. „Śląskie Szachy” [Kramer A., 1925] na Podgórzu (dzisiejsza dzielnica Wałbrzycha) klub szachowy funkcjonował przy kawiarni Glodmann (Cafe Glodmann). Przewodniczącym był Max Wagner, zamieszkały przy Gartenstraße 8, sekretarzem: Richard Marche, Hauptstraße 205, a skarbnikiem Wilhelm Gruer. Oficjalne spotkania odbywały się we wtorki.
Kluby szachowe funkcjonowały też w samym Wałbrzychu.
W środy wieczorem szachiści spotykali się w Gorkauer Bierhalle (piwiarnia w okolicach ulicy Słowackiego i Dmowskiego, koło Filharmonii Sudeckiej).
W kawiarni u Poppego w środy i niedziele (ale również na codzień) wstęp był wolny. Ta kawiarnia w owym czasie mieściła się przy dzisiejszej ul. Gdańskiej 10, a następnie przy Sienkiewicza 7. Przewodniczącym był Jacob, sędzia Gruhn, zamieszkały przy ul.Sandstrasse 2 (obecna Limanowskiego). Jak podkreślał kronikarz panowało tu "intensywne życie szachowe".
Klub "u Poppego" z Wałbrzycha organizował od 29 września do 5 października 1924r. 11. Śląski Kongres Szachowy w Szczawnie Zdroju, w którym wzięło udział 120 zawodników.
Na zdjęciu uczestnicy Kongresu: siedzący pierwszy z lewej to sędzia zawodów w Szczawnie Zdroju - wałbrzyszanin Gruhn. Dalej - do prawej: Dütschke, dr Löw, Kowatz, Ehrlich. Nad Löwem zwycięzca grupy A dr Jablonsky.
W turnieju mistrzowskim zwyciężyli: Bergmann (z Siedliska k. Nowej Soli) i Adolf Kramer (z Wrocławia) - obaj po 6,5 pkt. Co ciekawe w turnieju brał udział (5 miejsce) Ryszard Czaja z Bytomia - późniejszy szef powojennego zachodnioniemieckiego związku szachowego. W turnieju A wygrał Jablonsky z Kluczborka, a najlepszym wałbrzyszaninem był Jacob.
Ciekawostką jest, że w przedwojennym Wałbrzychu funkcjonowały szachowe kluby robotnicze, które organizowały swoje Śląskie Turnieje Robotnicze. I tak np. zachowała się informacja, że w ostatniej rundzie takiego turnieju w 1929r. Wałbrzyskie Góry (Waldenburger Bergland) pokonały Chełmsko Śląskie (Schomberg) 7,5 – 2,5.
1945-1949
Powojenna historia wałbrzyskich szachów toczyła się na równi z innym dyscyplinami sportowymi, chociaż początkowo popularnością szachy ustępowały bardziej widowiskowym dyscyplinom.
Już w 1946r. - dzięki staraniom takich działaczy jak Józef Ryś - powstał KS „Victoria” Sobięcin (dzisiejsza dzielnica miasta).
W tym samym roku, w marcu, z inicjatywy Jana Czykurlana, powstała sekcja szachowa przy Robotniczym Klubie Sportowym "Zryw", któremu patronowała kopalnia "Bolesław Chrobry". Sekcje te i następne, które powstawały przy zakładach przemysłowych rozgrywały najczęściej mecze i turnieje międzyzakładowe z okazji świąt państwowych i resortowych pod egidą związków zawodowych.
Sekcja szachowa istniała również w ramach sekcji gier sportowych w Klubie Sportowym "Górnik-Zamek" przy Dolnoślaskim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego, który powstał 23 marca 1946r.
Tuż po II wojnie światowej najsilniejszą sekcję szachową w Wałbrzychu miał Żydowski Klub Sportowy. Sekcja ta powstała jesienią 1946 roku i brała udział w rozgrywkach żydowskich klubów sportowych na Dolnym Śląsku aż do 1949 roku. Do wyróżniających się zawodników sekcji należeli, m.in.: Józef Szyfler były wicemistrz Lwowa, a także Szmul Wolner, Bolesław Berdel, Józef Meller, Abram Wąsman, Michał Krater, Szlezinger, Józef Neukrich, Mieczysław Szapiro, Faber, Liebler, Herman, Pomeranc, Michał Tejszler, Disltler.
Rok 1949 był ostatnim rokiem działalności ŻKS, kiedy większość zawodników wyjechała do Palestyny. Pozostali przeszli do innych sekcji szachowych działających na terenie Wałbrzycha, przy klubach KS "Górnik", KS "Ogniwo", KS "Unia" i KS "Czarni".
W 1949 roku zawodnicy ci wystąpili w reprezentacji Wałbrzycha, w szachowym meczu w reprezentacją Wrocławia (4,5:3,5) oraz pokonując Jelenia Górę (8,5:4,5).
Począwszy od 1947 roku, przeprowadzano rokrocznie Szachowe Mistrzostwa Wałbrzycha. Pierwszym mistrzem Wałbrzycha był Józef Jaszczuk z KS "Górnika Dolnośląskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego", który tytuł ten zdobył również w roku następnym. W roku 1949 mistrzem Wałbrzycha został Juliusz Jaszczuk. Kolejnymi mistrzami byli wywodzący się z ŻKS-u: Józef Meller, Michał Krater, Bolesław Berdel, Josek Sztajner, Henryk Hoffman, Józef Szyfler., H. Steiner (1954r.)
1950-1958
W latach 1952 - 1959 przy Robotniczym Klubie Szachowym "Lustrzanka" - drugim najstarszym wałbrzyskim klubie (zarejestrowanym we wrześniu 1945r.) funkcjonowała sekcja szachowa.
W grudniu 1955r. odbyły się V Indywidualne Mistrzostwa Szachowe Wałbrzycha seniorów.
W przeciwieństwa do lat ubiegłych, nie przeprowadzano eliminacji, ale powołano imiennie na turniej kołowy zawodnikow posiadających III kategorię szachową. Decyzję taką podjeła sekcja szachowa przy Powiatowym Komitecie Kultury Fizycznej. Miało to na celu zmuszenie działających na terenie miasta sekcji szachowych do organizowania turniejów na kategorie szachowe. Brak zawodników z kategoriami szachowymi stanowił problem, a ówczesna prasa pisała: "Jak wiadomo sekcje szachowe na naszym terenie nie mogą poszczycić się zawodnikami o wysokich kategoriach szachowych tak jak to ma miejsce w Świdnicy czy Legnicy. Organizowanie turniejów klasyfikacyjnych w sekcjach szachowych, za wyjątkiem TKS „Sparta" oraz „Górnik Koksochemia”, nie jest praktykowane." [Trybuna Wałbrzyska, nr 49 (63)].
Dodatkową nagrodą było uprawnienie - dla zdobywców I i II miejsca - do udziału w eliminacjach strefowych (inaczej Mistrzostwach Dolnego Śląska), które odbyły również w grudniu w Wałbrzychu.
W mistrzostwach miasta brało udział 16 zawodników rekrutujących się z TKS „Górnik” — 7 zaw., TKS ”„Sparta” — 4 zaw., Górnik Koksochemia — 4 zaw., KS „Unia” — 1 zaw. Tytułu mistrza miasta bronił H. Steiner z KS „Unia" Wałbrzych. W finale brali dział między innymi: Józef Ryś, M. Krater, E. Hoffman, E. Karpel, Teischler, J. Neukirch, T Turek. Dużo niespodzianek miało miejsce w V rundzie, kiedy jeden z kandydatów do złota E. Karpiel przegrał z Borkowskim. Przed IX rundą Krater z TKS Górnik uległ wypadkowi - złamał łopatkę i kończył zawody z ręką w gipsie.
Ponadto Trybuna Wałbrzyska zauważała interesujący szczegół: "Walka o dwa pierwsze miejsca jest zacięta, ale co jest najważniejsze, toczy się w atmosferze sportowej. Nie ma tak zwanych „podkladek” co mialo miejsce w latach ubiegłych. Wszystkich zawodników cechuje dobre przygotowanie teoretyczne, psychiczne no i ambicja". [Trybuna Wałbrzyska, nr 50 (64)].
Zawody odbywały się w poniedziałki, środy i piątkinw świetlicy Miejskiego Przedsiębiorstaw Robót Budowlanych przy ul. Kilińskiego 1. Rundy zaczynały się o godz. 18:00.
Po mistrzostwach miasta 10 grudnia 1955r. rozpoczeły się w Wałbrzychu eliminacje do Mistrzostw Dolnego Śląska.
1959-1970
W 1959r. Józef Ryś zakłada klub szachowy przy ZKS „Górnik” Wałbrzych, który powstał z połączenia wspomnianych wyżej sekcji. Górniczy klub szachowy istniał aż do 1996r.
W rozgrywanym we Wrocławiu w dniach 15 – 28 lutego 1961r. turnieju Mistrzostw Polski Kobiet Apolonia Litwińska, długoletnia mieszkanka i wałbrzyski pedagog (m.in. nauczycielka w Liceum Pedagogicznym i Technikum Budowlanym), zdobyła tytuł Mistrzyni Polski.
Rok 1960. Mistrzostwa Polski Kobiet. Pojedynek Danuta Samolewicz (Pogoń Wrocław) - Apolonia Litwińska (Górnik Wałbrzych).
Rok 1961. Mistrzynią Polski Kobiet - Apolonia Litwińska (Górnik Wałbrzych)!
XIV Mistrzostwa Polski Kobiet rozegrano w Centralnym Klubie Szachowym we Wrocławiu.
Początkowo prowadziły Mirosława Litmanowicz i Henryka Konarkowska, ale od szóstej rundy na prowadzeniu była już Apolonia Litwińska.
Wałbrzyszanka wybrała obronę sycylijską w wariancie Kałasznikowa, z którym wyraźnie sobie nie poradziła. Miała złą pozycję i szanse na zwycięstwo oddalały się. Ale walczyła do końca.
Przełomowy okazał się ruch białych 32. G:b7??, po którym oddają one kontrolę nad polem e6, co pozwoliło grającej czarnymi aktywować wieżę. Apolonia Litwińska zdobywała srebrny medal już w 1952 r., kiedy przegrała po dogrywce z Krystyną Hołuj - 1½:4½, a rok wcześniej medal brązowy. Wówczas jednak nie reprezentowała wałbrzyskich klubów. Ostatni - brązowy - medal mistrzostw Polski padł łupem wałbrzyszanki w 1969r., kiedy wciąż występowała w barwach Górnika Wałbrzych.
W 1964r. pod nazwą "Unia-Lustrzanka" została reaktywowana dawna "Lustrzanka", a jej działaczem został Kazimierz Tusk (09.01.1938r. -27.02.2008r.), jeden z czołowych graczy i działaczy okręgu wałbrzyskiego.
1971-1989
W latach 70 i 80-tych w Wałbrzychu działał Ludowy Zespół Szachowy "Caissa" Wałbrzych.
Rok 1977 - symultana z aktualnym mistrzem Polski Ryszardem Skrobkiem. Od lewej: Andrzej Lelów, Zbigniew Wawrowski, Prezes OZSzach Józef Ryś, mistrz Polski Ryszard Skrobek, Jacek Szawczyk, Marek Szmyd.
1990-2014
30 lipca 1996r. powołano Miejski Klub Szachowy "Hetman" Wałbrzych - wśród założycieli znaleźli się: Kazimierz Tusk, Marian Pyrzyński, Kazimierz Bieliński, Stefan Walczak.
Klub ten, z Kazimierzem Tuskiem w składzie, grał w rozgrywkach wojewódzkich, co w ówczesnym czasie było odpowiednikiem II ligi.
Partia: Marian Pyrzyński - Kazimierz Tusk (2005).
W dniach 17 – 26 września 1999r. rozegrano w Polanicy Zdroju Grupę Południową II ligii szachowej. Hetman Wałbrzych zajął 24 miejsce i spadł do niższej klasy rozgrywek. Wałbrzyska drużyna wystąpiła w składzie: Marek Szmyd, Andrzej Lelów, Mariusz Kopeć, Aris Panbukczijan, Mariusz Gusarow, Anna Baściuk. W pierwszej rundzie nasz zawodnik miał okazję zagrać z sensacyjnym mistrzem Polski z 1977r. Ryszardem Skrobkiem. 23 sierpnia 2001r. powstaje Akademicki Związek Sportowy Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej Klub Szachowy Hetman w Wałbrzychu. Klub ten powstaje na strukturach Miejskiego Klubu Szachowego Hetman Wałbrzych.
W dniach 2 – 11 września 2007r. w rozgrywkach II ligi szachowej w Wysowej AZS PWSZ KSz Hetman Wałbrzych zajął 12 miejsce. Wałbrzyska drużyna wystąpiła w składzie: Robert Kacprzak, Zbigniew Wawrowski, Piotr Rychlik, Mariusz Gusarow, Wojciech Kowalczuk, Hanna Rychlik, Sławomir Machlowski, Wojciech Płotka,
Niestety już rok później na rozgrywkach w Ustroniu (6 – 14 września 2008r.) Hetman zajął 25 miejsce i znów opuścił ten szczebel rozgrywek. Tym razem druzyna wałbrzyska wystąpiła w składzie: Zbigniew Wawrowski, Robert Kacprzak, Piotr Rychlik, Marek Szmyd, Wojciech Kowalczuk, Mariusz Gusarow, Sławomir Machlowski, Emilia Kmiecik.
Radosław Wojtaszek, student II roku na kierunku administracji publicznej PWSZ AS w Wałbrzychu w grudniu 2008r. zdobył tytuł mistrza Europy seniorów w szachach szybkich. W tym samym roku Wojtaszek był sekundantem Vishvanathana Ananda z Indii i pomagał mu obronić tytuł mistrza świata w szachach.
21 września 2012r. z centralnego rejestru klubów szachowych skreślono AZS PWSZ i MKS "Hetmana" Wałbrzych.
po 2015
12 stycznia 2015r. powstał Wałbrzyski Klub Szachowy Hetman Wałbrzych, na którego czele stanął Paweł Kowalczyk.
5 marca 2019r. odbyły się pierwsze zajęcia Wałbrzyskiej Akademii Szachowej.
[w opracowaniu]
Literatura
Kramer A., Schlesisches Schach = Jahrbuch, 1925
Trybuna Wałbrzyska, nr 49 (63), 23 - 30 pażdziernika 1955r., Wałbrzych
Trybuna Wałbrzyska, nr 50 (64), 1 - 7 grudnia 1955r., Wałbrzych
Wałbrzyski Klub Szachowy
HETMAN WAŁBRZYCH